Pagina's

12 juni 2013

Maarten Doorman over Émile van Jean-Jacques Rousseau met een Herinnering aan Joop Doorman over Wagner

De aankondiging dat prof Maarten Doorman voor de Alumni Frans UvA een lezing zal houden deed mij verwondering opwekken, immers, ken ik die naam al niet?

Als ik mijn archief raadpleeg, ik wist al waar ik het zoeken  moest,  vond ik de aankondiging in het Verenigingsorgaan van het Wagnergenootschap Amsterdam (nu Nederland geheten) van de lezing op 20 februari 1992 door prof. S.J. Doorman, hoogleraar filosofie aan de TUD.

"Zowel Wagners bibliotheek als zijn geschriften getuigen van een levendige belangstelling voor filosofische ontwikkelingen die plaats vonden gedurende de 19e eeuw. Bepaalde krasse filosofische uitspraken ging de Meester niet uit de weg.
Tijdens de lezing zal worden ingegaan op Wagners intellectuele contacten met enkele filosofen van zijn tijd en de mogelijke invloed van die contacten op zijn kunstenaarschap."

Aldus de inleiding. Joop Doorman leefde van 1928 tot 2009.

Een maand hierna levert de voorzitter van het Genootschap Dr. Herman Hoelen kritiek. Al met al een avond van hoog niveau maar Hoelen misprijst prof Doormans gering begrip voor de uitzonderlijke betekenis als psycholoog die Wagner is. Weliswaar komen beknopte samenvattingen van Kant, Hegel, (Feuerbach niet vermeld maar wel door mij opgetekend), Schopenhauer en Nietzsche (zelfs Freud) ter sprake maar Doorman blijkt weinig affiniteit tot Wagners schitterende teksten te hebben. Ook in de discussie was Doorman zwak. Persoonlijk zei Hoelen mij dat Doorman niet zo erg veel inhoudelijks aan Wagner heeft toegevoegd, ondanks de terzakekundigheid van diens informatie. Hebben we immers niet te maken met oude rotten in de Wagneriana?
Voor mij was een link naar Feuerbach wel nieuw.

Doorman stelt ten slotte duidelijk met een citaat van Hans Mayer dat Wagner geen filosoof is en dat je zijn theoretisch werk niet zo  serieus moet nemen. In psychologie is hij zelfs dilettant.

Op 18 februari 1993 zal in dit Genootschap de spreker (een "kardinaal" in de antroposofie) Wim F. Veltman (geb. 1923) beweren dat Wagner wel filosoof is, nog meer, ingewijde in de Keltische filosofie. Rudof Steiner moet de bibliotheek van Wagner geschouwd hebben en zag een hoeveelheid filosofische geschriften.

Ikzelf denk dat Wagner geen vakfilosoof is maar wel veel meer, (Veldman citerend) een Pascaliaanse (mijn woord) flits van de totale samenhang. Dit is me toch een inzicht waarvan je huivert!


Maarten Doorman in Perdu 4-6-2013


De inleiding van Maarten Doorman is niet van minder filosofische aard als al direct Kant wordt genoemd die in zijn legendarisch strikte leefwijze slechts eenmaal de wandeling vergeten is toen hij Émile las!



De titel van de lezing op 4 juni 2013 van Maarten Doorman luidt: 

‘ Émile en de paradoxen van de authenticiteit’

"Het boek Emile of Over de opvoeding (1762) van de 18e-eeuwse filosoof Jean-Jacques Rousseau (1712-1778) is het meest invloedrijke boek over opvoeding ooit. En met afstand ook het meest paradoxale. Want in dit boek pleit Rousseau er juist voor het kind niet op te voeden en het zoveel mogelijk zichzelf te laten zijn. Het boek ligt ten grondslag aan talloze pedagogische theorieën en onderwijshervormingen. In zijn lezing zal Maarten Doorman ingaan op vragen als: waar kwam het paradoxale verlangen naar het natuurlijke vandaan? Hoe komt het dat het ideaal van authenticiteit sterker lijkt dan ooit tevoren? En kunnen we onder de problemen uit die het verlangen ernaar oproept?"

Wie begint met Rousseau doet gelijk zo als bij Wagner: het zijn vreselijk onuitstaanbare karakters! De voorbeelden verzwijg ik maar. 
Eigenlijk zijn we een jaar over tijd, Rousseau was vorig jaar 300 en Émile en Contrat 250.

"Alle zaken zijn goed die uit handen van God komen, alles degenereert in handen van mensen" is de fameuze openingszin. 

Drie paradoxen worden genoemd: Hij haat theater, boeken en boeken-lezen maar moet in zijn leven toch van zijn principe afwijken, trouwens Émile mocht wel Robinson Crusoe (1719) lezen als enige boek.
De belangrijkheid van zijn boeken uiteengezet. Contrat is een politiek filosofische legitimatie. Robespierre dweepte met de schrijver wiens stoffelijk overschot samen met dat van Voltaire in het Panthéon (ook nog tegenover elkaar) werd bijgezet. Zou het beeld van Voltaire een pijl op de tombe van Rousseau willen afgooien?
De invloed van Émile op de filosofie is immens!
De authenticiteit betreft een eerlijk en zuiver spreken maar de cultuur is corrupt.

Het is 1749 dat Rousseau bezoeken brengt aan Diderot die bij Parijs in de gevangenis verblijft en hij spreekt over een door de Academie van Dijon uitgeschreven prijsvraag. In zijn volgend jaar bekroond  geschrift wordt de vooruitgang in cultuur van kunst, letteren en wetenschap sceptisch. Ook de sociale mobiliteit corrumpeert doordat ambitieuzen geen kans krijgen en loosen. Zo ontstaat nog gescheld ook. Rousseau's fameuze haat is hierin gelegen. Maar deze schrijver kreeg toch maar wel roem doch moeten we geloven hij hield daar niet van. Nog fraaier: ook zijn opera te Fontainebleau was nog een succes. Wat nu? Rousseau slaat terug met het door koning Louis XV aangeboden apanage te weigeren.

Beide werken Émile en Contrat plaidoyeren voor een verlangen naar authenticiteit. Doorman geeft enkele moderne exempels als bij Annie M.G. Schmidt, de reality Boer zoekt Vrouw (heb ik als corrupte blogger nooit gezien!), voetbal met spontane ontplooiing van gevoelens, Facebook met bluff om zo echt, spontaan mogelijk over te komen ofwel eerlijker, een meisje van tien kan dit al, maar letterlijk iedereen is daar een liegbeest, SMS emoticons, natuurlijk voedsel met als afbeelding de "Echte Boter", kortom merknamen met echt, eerlijk, traditioneel zoals met "Oma's Gehaktbal" bij AH. Historisch Sijtje Boes die "Het Echte Goud" verkocht (afbeelding winkel). Koks in programma's met "echt koken".
En toen al: Marie Antoinette bracht haar tijd door in een plattelandsdorpje alwaar de deftige dames koeien molken. Er kuierden geparfumeerde schapen rond.
Heden ten dage worden politici middels media-training in het overkomen van een schijn van authenticiteit geschoold.
Doorman noemt de paradox van de toneelspeler; ik dacht toch echt dat deze van Diderot is. En al die paradoxen (schijn-echt) zijn eerder Gedankenspielerei, heb ik gelezen.

Émile werd al snel verboden wegens antireligieuze tendens.

Voorbeeld van Doorman hoe een kind "cosmogonie" te leren door het naar het bos te lokken, zogenaamd samen te verdwalen en het uit te vragen waar gelopen is, hoe zonnestand geweest. En dan opeens, volgens de ets, doemt aan de horizon de stad op. Zo zal het vragen naar meer (les) hetgeen juist de bedoeling is. Doch wat zullen er nog 200 jaar strenge scholen komen naast vele (19e eeuwse) experimenten van vernieuwing, als Montessori en ook Steiner (deze niet door Doorman genoemd); nu zijn deze oude doffe instituten verdwenen. Verlangen naar authenticiteit kan omslaan in nostalgie. Voltaire zei dat we niet meer terug kunnen naar het verleden. Authenticiteit kan ook ideaal voor toekomst zijn. Dan wordt Rousseau pas echt interessant! Tot grote ergernis van de oudjes in de Vereniging Vrienden van het Gymnasium die de oude tijd van dociliteit terugverlangen. Ook mijn St.-Ignatiuscollege was van zo een vervaarlijke Jezuïtische orde en tucht dat bijna niet een voormalige leerling op het peil van de cognitie na er ook nog maar iets mee te maken wil hebben, laat staan zich wil herinneren. Lees Mijn Schoolherinneringen 1956-1962. Het weblog van Huub Mous geeft uitvoerig informatie over de teloorgang beginnend in de 60er v.e. van het Rijke Roomsche Leven in het algemeen als bijzonder in het onderwijs van zijn Ig-tijd. Maar als wat wij en zij vroeger hebben moeten ondergaan nu niet meer gebeurt, hoe kan die generatie dan nog in de onveranderlijk corrupte maatschappij functioneren? De wereld verander je niet tenzij je 'n Robinson Crusoe bent. Het onderwijs wordt steeds minder inhoudelijk (iemand zei ooit: we hebben de data van Google toch?). Hoger onderwijs met snel afstuderen waardoor minder kosten. Zou Rousseau hier achter zitten?

Doorman levert kritiek:
1. Het wantrouwen tegen de beschaving;
2. De zelfontplooiing en
3. Onszelf kunnen zijn.
4. Contrat is discours en ingewikkeld.

Voltaire verweet hem zijn vijf kinderen te hebben weggegooid, hij zal een van zijn scheldwoorden als geschift wel gebruikt hebben, ik zou denken dat je boekwerk over de opvoeding derhalve minder overtuigend wordt. Mij doemt de herinnering uit medio 70er op van een lezing door de universitair pedagoog prof Grewel van wie bekend werd zelf niet sterk jegens zijn kinderen te zijn geweest, kritiek van iemand maar wellicht gewild door de vader.

Het hele verlangen naar authenticiteit heeft iets onnatuurlijks. Nu rond de open haard zitten is een voortzetting van de primitieve mens rond het vuur. We doen dit immers al zo lang maar het is een ander soort warmte. Prof Doorman geeft eerlijk toe met deze authenticiteits-vraagstukken nog altijd te worstelen.

Niets is wat het lijkt, alles is vals. Dit is nu l'homme civilisé!



Franse tekst Émile      Adobe/PDF Document
Franse tekst Contrat   Adobe/PDF Document

Kritiek op Doormans boek Rousseau en Ik 8-6-2012