Joodse bron op 4 mei 2016 in Muziekgebouw aan 't IJ

Voornoemd Muziekgebouw ontwaar ik lopend over de grote brug langs de oever van het IJ. Ik had al meermaals vanuit de trein gelet op dit gebouw maar zag het steeds op afstand. Aan deze onzekerheid  komt nu een eind.

Eerst nog is de lange weg over de stijgende brug te nemen, dan een recht stuk, om linksaf te slaan een stijgende toegangsweg op naar de ingang. Eigenlijk zweven we minutenlang in de lucht richting hemelse sferen. Wie heeft zoiets bedacht? Maar eenmaal binnen moet je een grote diepte afdalen naar parterreniveau, voor mij niet zonder pijnlijke benen. Er is een lift die ik na afloop zal nemen. Het was stil, niemand zag mijn krachtsinspanning. Ik kijk rustig rond en verbaas me over een gigantisch onbeschilderd betonblok dat kennelijk het IJ inzakt, omgeven door een stalen frame met glasplaten. Modern met weinig hout.

Er is ruim een half uurtje tijd wat rond te kijken.


Mijn voorafje
Vooraf was ik uitgestapt op de Nieuwmarkt en wilde een corona opsteken. Doch vergat ik in mijn costuum de aansteker mee te brengen. Van een reservedoosje lucifers, geconserveerd in een plastic pakje waar wiet in gezeten heeft, was het schuurvlak glad geworden of de kop van de lucifers te hard. Ik moest haar weggooien. Kuierend op de Zeedijk zag ik bij de ingang van een café een ras Amsterdammer wien ik een vuurtje vroeg. Ik dankte hem en wenste 'n goede avond. Vervolgens keek ik met heimwee naar die gelegenheden welke ik tientallen jaren op mijn kroegentocht heb bezocht maar waaraan ik toch na vijftig jaar uitgaan min of meer een punt achter heb gezet. Immers het is niet meer dan staan en hijsen, verder ken je niemand als je incidenteel inwandelt. Eten en drank heb ik thuis genoeg. Vlak bij het stationsplein was het erg druk. Ik keek naar links en zag al drommen mensen op het rak bij de Dam. De weg was afgesloten en twee gele bewakers hielden het verkeer tegen. Doch kon nog net een arrestantenwagen doorrijden, ook daar houden ze rekening mee.
Helaas kon ik de stationshal met een sigaar niet inlopen want ik heb geen vuur om die wederom op te steken. Ik besloot rechtsaf de spoorrails onderdoor te lopen hetgeen volgens een verkeersbord niet was toegestaan. Een Engelse tourist, bepakt en bezakt, liep voor mij. Deze grote verkeerswegen oversteken is niet zonder risico. Maar dan toch is de oever bereikt en zag ik voor het eerst de nieuwe overkapping van het busstation aan het IJ.

Adembenemend die ondergaande zon boven de spiegelgladde wateroppervlakte. Drie lange  cruiseschepen, eendeks. Condensstrepen van vliegtuigen die elkaar grappigerwijs kruisen.

Alhoewel de deuren van de concertzaal nog allang gesloten zijn zal hier wel veel hout te zien zijn echter zonder artisticiteit. Zij gelijkt eerder op een Vorstenlandense droogschuur voor bundels al gefermenteerde tabaksbladeren.

Violist en componist Josef Malkin (1950)

Dat Joods met een hoofdletter geschreven wordt is gebruikelijk alhoewel met minuskel ook wordt gebruikt. Maar bij bron ontgaat het mij, bij de titel betaamt slechts het eerste woord in majuskel. In Amerikaanse titels zijn weer wel alle woorden voorzien van hoofdletter, lelijk maar waar.


Hier is de avond duidelijk ethnisch: de Joodse componisten Prokofjev (1891-1953), Sjostakovitsj (1906-1975) en de hedendaagse uit Georgië afkomstige Josef Malkin. De sopraan zangeres is Channa Malkin (1990) en er zijn nog meer familiaire muzikanten.
Het concert wordt rechtstreeks uitgezonden op NPO Radio 4 klassiek. 
Het is hier terug te beluisteren.





Het muzikale gezelschap is een ensemble uit het NPhO, ook leden van het KCO verrichten zulks.

De Dodenherdenking
Zoals aangekondigd was de Dodenherdenking op een beeldscherm te volgen. We waren om kwart voor acht met zowat dertig personen. In de inleidende interviews werd een opsomming gegeven van oorlogsdoden WOII: 250.000 Nederlanders in totaal, waarvan 102.000 Joden, 20.000 uit de hongerwinter (nu eens 'n keer niet achtergehouden), 16.000 militairen waarvan in de Oost al 5000 op de Erevelden, alsmede 24.000 Indische Nederlanders al of niet in Japanse gevangenschap. Uiteraard is Rotterdam genoemd geworden maar opmerkelijk dat 'n (controversiële) politionele actie wordt genoemd als ook de burgerlijke doden uit het Haagse Bezuidenhout en Amsterdam-Noord (17-6-1943).

Het beeldscherm werd in zuidelijke richting gezet aangezien de ondergaande zon danig stoort. Toch blijft in het brillenglas een reflectie. Gordijnen zijn er niet en vensterglas met elektronische verduistering is er evenmin want daarvoor is deze gelegenheid te zeldzaam. Opvallend dat tijdens een kranslegging de muziek door de kapel van Luchtmacht heftiger wordt. Een glimlach komt als basis-scholieren uit Amsterdam en Groningen een bloem leggen (met de bloem naar voren).

De uitvoerenden
De leider en violist Vadim Tsibulevsky. Hij is afkomstig uit Azerbeidjan maar studeerde in Moskou. Emigreerde naar Israël en studeerde daar verder. Maar in Europa heeft hij op vele plekken gewerkt tot nu in het NPhO als 1e concertmeester.
Sergei Edelmann, piano. Afkomstig uit Oekraïne, emigreerde naar de VS. Heeft ook onder Maxim Sjostakovitsj gewerkt, de zoon van.
Robert Lis, viool. Geboren in Polen, Zat in vele orkesten en nu als 2e concertmeester bij het NPhO.
Avi Malkin, familie van, en geboren te Azerbeidzjan, altviool. Emigreerde in 1985 naar Israël en is nu werkzaam in het NPhO.
David Bordeleau, afkomstig uit Canada, cellist in het NPhO. Zijn instrument is een klassieker uit 1815 en de strijkstok eveneens. Plv aanvoerder in het NPhO.
Luis Cabrera Martin, contrabas, uit Spanje. Eerste bassist in het NPhO. Is docent aan de Guildhall School te Londen alwaar Nico de Villiers (zie mijn Mulder-Herinneringen 19-11-2013) zal afstuderen.
Leon Bosch, klarinet. Last but not least een Nederlander! Is 1e klarinettist bij het NPhO.

De sopraan Channa Malkin, dochter van. Opera- en concertervaring.

De werken.
Hier kom je toch voor! De formidabele componisten als Sergei Prokofjev en Dmitri Sjostakovitsj!
Prokofjev's Ouverture op Hebreeuwse thema's uit 1919 door zijn medestudenten van het conservatorium te Sint Petersburg hem in handen gegeven. Jiddische sfeer met harmonieën en volksmelodietjes. Ik herkende wat passages maar niet zovele als in het volgende werk. Met ingehouden adem heb ik geluisterd. Opvallend, hoe paradoxaal, is de absolute stilte in de zaal, zelfs ademhaling van je buren hoor je niet.

Sjostakovits's Strijkkwartet nr. 8 uit 1960. Bewust gebruik van Joodse volksmuziek die de meester zeer aansprak door haar innerlijke tegenstrijdigheid. Als basis is een doorwerking van de noten d-es-c-b die van zijn (Duitse) naamsinitialen afkomstig zijn. Als je dit weet hoor je ze herhaaldelijk en overduidelijk. Goed kan ik mij herinneren de krachtige driewerf kwarten, die steeds terugkomen. Ze doen je denken aan een waarschuwing of een signaal en je kan ervan schrikken. Dan onmiddellijk komen de warme melodieën weer naar boven om je te strelen en je gerust te stellen. Ook hier was de zaal volkomen stil. Er gebeurt iets, je wacht af en kijkt.
De avond sluit af met het Pianokwintet uit 1940. Hier kan de pianist waarlijk met beide vuisten op de toetsen slaan en je goed wakker houden. Ik wou dat ik dit mocht! Merkwaardig dat de pianopartij soms rust maar dan weer opkomt. Het eindigt zacht, wat je naar al het heftige voorgaande niet verwacht!

De piece de résistance was het vertolken van het werk van Josef Malkin op basis van 35 gedichten door 'n zekere Ida Vos. Ik heb wel van die naam gehoord doch nimmer iets van haar gelezen. De poëzie bestaat uit kleine zinnen van twee tot vier woorden, zonder hoofdletters en met bijna geen leestekens. De zangeres zong alle vijftien uit haar hoofd. Alhoewel de inhoud der gedichten droef, is de melodie bepaald aangenaam om te horen. Geen moment dat ik uit mijn concentratie geraakte. Even dacht ik aan filmmuziek, de stem heeft de leidende toon, het ensemble volgt haar, denk ik zo.
Je kijkt wel heel even op als je woorden hoort als jullie zijn dood / ik leef , het allesvernietigende leven, op weg naar de vernietiging en giftig gas. Als deze woorden nu in een buitenlandse taal zouden gezongen zijn, zoals met alle vocale orkestmuziek in de concertzalen, zouden ze niet zo opvallen als nu.
De zangeres heeft een uiterst charmante gestalte, dat mag je ook zien maar de muziek staat toch voorop, het is immers muziek op basis van tekst. En als je daar aandachtig en intens naar luistert geniet je van haar zuivere en heldere toon met als extra de klaarheid der gezongen woorden. Zo komen muziek en tekst beide met evenveel intensiteit op je over.
De laatste zin luidt in het heelal is opgegaan. Dit deed me eventjes denken aan de zinsneden uit The Tempest alwaar na hun heilzame werk de bosgeesten in de dampige boslucht verdwijnen, welke nog werden gepresenteerd op de 400-Shakespeare herdenking.

Joodse muziek
Sprak Sjostakovitsj al over Joodse muziek, na de titel Joodse bron lees ik ook Joodse componisten, Joods karakter, Joodse elementen en Joodse cultuur. Is dit nu waar?
Ik citeer niemand minder dan de vermaarde musicoloog en componist Marius Flothuis over wie ik een essay schreef onder de titel Marius Flothuis bij de Vrijdenkers van 6-10-2014. Hij sprak in februari 1974 tweemaal de flotcurtusiaanse sententie uit dat religieuze muziek niet bestaat! Hiermede behaagde hij de aanwezige vrijdenkers ten zeerste maar er is meer. De kern van zijn betoog is dat het Joodse menselijkerwijs is toegevoegd aan de noten van de muziek maar dat het eigenlijke Joods in muziek illusoir is! Immers, kan muziek dan ook een kleur hebben, een temperatuur of een massa, natuurkundeige begrippen, als ook de psychologische van emotie, hartstocht, depressie of uitbundigheid?
Dan krijgen we ook nog de schurk Erik Satie die laconiekerwijs een zijner werkstukken de vorm van een peer bedacht...
Ik moet Flothuis geloven dat muziek als creatie op zich (zelf) staat en dat elk adjectief (=toegevoegd) niet klopt. Nu is bij Gustav Mahler en Anton Bruckner een afwisseling van felle (harde tonen) en lieflijke (zachte tonen) optimaal aanwezig. Maar net zo goed kan een liefdesroes door harde tonen en een woedeuitval door zachte tonen worden vertolkt in muzieknoten. Wij zijn volledig afhankelijk van de scheppingsdaad des componists zonder dat we er iets aan kunnen veranderen. Je behoeft niet eens te denken wat de muziek voorstelt, zij is een abstractie, het wordt soms wel eens geduid om wellicht naieve mensen wat idee te geven van muziek (denk aan Peter en de Wolf) maar dan moeten ze er maar vlug weer van afkomen. Ik studeerde ook in Schopenhauer die ook uitspraak heeft gedaan dat muziek boven de letterkunde staat, het is onwoordelijk. Daarom is het toekennen van literaire  eigenschappen bezijden de waarheid. Geen religieuze muziek dus maar muziek die tijdens een religieuze bijeenkomst wordt ten gehore gebracht of uitgevoerd. Het kan ook met de Matthäus waarvan Leo van Doeselaar heeft gezegd dat dit een geestelijke opera is, dus geenszins religieus. Zie mijn essay De Matthäus-Passion o.l.v. Ivor Bolton van 20-3-2016. Dus de "passiemuziek" zelve is geen religie! En Joodse muziek bestaat niet.

Film
Tijdens alle muziek werd een film geprojecteerd vervaardigd door Bob Aardewerk. Het betreffen beelden van Nederland vanaf 1930 tot nu. Ik heb gedeelten of geheel al in de loop der jaren gezien op VPRO-Geschiedenis, die van dezelfde bron Beeld en Geluid gebruik maakt. Maar hier is iets opmerkelijks: de beelden zijn veelal in diagonale stroken gemonteerd met een resterende driehoek rechtsboven, en overlopen in een beeld en weer terug. En rijke afwisseling die nooit verveelt. Dit is nog eens moderne filmtechniek! Ik keek mijn ogen uit en luisterde tevens intens naar de muziek. Deze filmbeelden: van vreedzaam Nederland (de crisistijd komt niet voor) met ontspanning bij het water, straatbeelden met passanten, een Joods huwelijk met heren in deftige kledij, dansen, overgaand in oorlogsdreiging en -voering, bombardement op Rotterdam, een inval op Joodse adressen en wegvoeren van bewoners, tot en met Bevrijding en wederopbouw. Dan zien we de volle stedenbouw en infrastrctuur, trots op Nederland. Ik heb alle bewondering voor deze kunst, zo ik het noemen wil.

Applaus
Verzocht werd na elk muziekstuk het applaus te bewaren tot het laatst. Dat kwam van ongeveer driekwart van de 500 zitplaatsen. Dit applaus was enthousiast ook en verdiend. De uivoerenden moesten terugkomen en kregen fraaie bloemstukken aangereikt. Ik heb genoten!

Channa Malkin nu met brilmontuur

Ook Josef Malkin kwam op en deelde in de ovatie