Josh's spiedende blik: 20 mrt 2016

De Matthäus-Passion met het Koninklijk Concertgebouw Orkest o.l.v. dirigent Ivor Bolton (Brits) is de mooiste die ik ooit gehoord heb. Het Groot Omroepkoor en het Nationaal Jongenskoor.
Zij werd uitgevoerd in het Concertgebouw op vrijdag 18 maart 2016.

Er worden dezer tijd maar liefst 172 verschillende uitvoeringen gegeven, waarvan al 47 in Noord-Holland.(NOS-Journaal zaterdag 19 maart 2016, 20 uur.)

Vroegere beluisteringen
Het Jongenskoor van de Vredesscholen (St.-Franciscus en St.-Cornelis) trad in de 50er en later op in het Concertgebouw en de R.K. kerk te Aardenburg (Zeeuws-Vlaanderen). De leiding had Piet van Egmond. Ik schreef over deze dirigent en musicus in mijn Schoolherinneringen (1956-1961) (hyperlink) en Beeldbank (Adobe/PDF document).
Het KCOV-Excelsior in de 60er in het Concertgebouw onder leiding van Meindert Boekel.
Zowat elk jaar op de radio de integrale uitzending op Palmzondag.
Tot en met 1 april 2015 de meezing-Passion (hyperlink) met het Nederlands Kamerorkest en het Toonkunstkoor o.l.v. Boudewijn Jansen. Ik schreef hiervan een belevenis.

De koor- en orkestopstelling

solisten 'koor' 1:

Carolyn Sampson sopraan (aria's, maagd 1, Pilatus' vrouw)

James Laing alt, vervangt David Daniels (aria’s)

James Gilchrist tenor (aria’s, Evangelist)

Christopher Maltman bas (aria’s, Christus)

Joep van Geffen bas (Pilatus)*

Ludovic Provost bas (Judas)*

Lars Terray bas (hogepriester 1 )*

Linker orkest
Kersten McCall, Joséphine Olech fluit

Thera de Klerk, Vincent van den Ende blokfluit

Alexei Ogrintchouk, Mirjam Pastor Burgos hobo, oboe da caccia

Liviu Prunaru viool

Friederike Heumann viola da gamba

Veel heb ik op deze Duitse gamba-vrouw gelet, zij was duidelijk zichtbaar. Een instrumentale solist.Wel een andere wijze van spelen dan op cello en als ze niet een partij had legde ze de gamba met de hals op haar rechterbeen. Tijdens het verlaten van de zaal liep ik vlak naast haar. Doch alsdan een foto nemen is zo paparazzo.

Tatjana Vassiljeva cello

Pierre-Emmanuel de Maistre contrabas

Leo van Doeselaar orgel

Nu eens niet in Het Orgelpark.

Michael Freimuth chitarrone, ook teorbe genaamd

solisten ’koor' 2:

Lydia Teuscher sopraan (aria's, maagd 2)

Lawrence Zazzo alt (aria's, valse getuige 1)

Jeremy Ovenden tenor (aria's, met van James Chilchrist over te nemen recitatief #19 ("O Schmerz!") plus aria #20 ("Ich will...")

Thomas Oliemans bas (aria's, Petrus)

Nog een Nederlandse naam!

Alan Belk tenor (valse getuige 2)*

Luuk Tuinder (hogepriester 2)*

Rechter orkest
Emily Beynon, Julie Moulin fluit

Nicoline Alt, Vincent van Wijk hobo, oboe d'amore

Tjeerd Top viool

Bernard Robertson orgel, klavecimbel

* lid van het Groot Omroepkoor

De orgels
Centraal staat opgesteld het kistorgel met Leo van Doeselaar met rechts van hem de barok-luit.
Beiden spelen de continuo en zijn zoals de naam zegt constant bezig. Deze organist heeft naar hij op Palmzondag zegt zelf dit groter type orgel uitgekozen vanwege zijn vier registers met een prestantregister waarmede hij subtiele klanken kan maken. Hij speelt van de partituur en kan aldus de weliswaar achter hem staande solisten op de voet volgen.

Orgel orkest I

Maar rechts is eveneens een kleiner type orgel waarvan de bespeler vrijwel de gehele tijd werkzaam is terwijl het toch voor orkest 2 bedoeld is. In deel II verwisselt hij deze zelfs een paar maal voor het klavecimbel waarbij de echte bachklank als in de profane concerten ontstaat.

Orgel orkest II

Binnentreden
Als het Jongenskoor de trap afdaalt komt er geen eind aan de stoet. Het zijn meer dan dertig jongens en meisjes. Een fijnproever zou aan jongens alleen de voorkeur geven, ik vind de gehele ploeg al geweldig om te zien en ze kregen applaus.

Nationaal Jongenskoor presenteert zich

Men kan hier nog wat van de lang hals van het antieke tokkelinstrument bespeuren.
Dan komen de solisten en dirigent. De dames en heren zitten midachter en zingen staande vanaf deze plaats.
Ivor Bolton is gekleed in donker(-blauw?) kostuum.

De muziek begint
Als ik de eerste maten hoor krijg ik een traan in mijn ogen. En nog een. Muziekklanken die je zowat zestig jaar als je broekzak kent vleien je de oren in en pakken je. Je bent er geweest en kan niet meer terug. Vervolgens is het onderscheidend aftasten hoe de twee koren zullen zingen en wat het jongenskoor zal voorstellen. Geen uitvoering is dezelfde en het betaamt nu al een standpunt in te nemen hoe te luisteren. Ik gevoelde direct dat de duidelijke klank van de aanwezigheid der kids me na de wegvallende stemmetjes in de uitvoering van verleden jaar mij groot plezier deed. De volwassen stemmen waren gewoon prachtig en zullen het gehele oratorium op enkele felle passages na een beheerst zingen vertonen. Leest U eens in mijn vroegere essays (hyperlinks boven) hoe het gegaan is.

Deel I
In het eerste deel kunnen we de diverse solisten stuk voor stuk leren kennen. Als eerste de evangelist met een altijd heldere en muzikale stem. Zijn Duits nota bene als Brit is vlekkeloos. Er zitten twee countertenoren in die ik tijdens 'n concert nog nooit meegemaakt heb zodat ik met nieuwsgierigheid in volle aandacht luisterde. Deze voor mij uiterst merkwaardige mannenstem, in vroeger eeuwen heel normaal, kan heus wel zuiver op de graad zingen maar steeds lijkt het me dat de zanger adem tekort komt. Het sterkst bemerkte ik dit in het duo voor sopraan en alt waarbij de laatste toch in klankvolume de mindere was, hetgeen een Aafje Heynis (alt) niet was overkomen! Het was in vroeger tijd dat de solisten vooraan gezeten waren.
Het afsluitende koor ("O Mensch"), wat mijn absoluterwijs favoriete muziek is heb ik aangehoord zonder adem te halen. Het laatste woord lange (i.b.v. lange duur) werd heel kort gezongen. Het is altijd na het grote genieten een teleurstelling dat het uit is. Maar het moet gewoon.
Dan waarop ik niet gerekend had een formidabel applaus waarin de dirigent volledig meeging. Mijn schoolvriend Nico Zaal die jaarlijks de uitvoering in de Sint Baafs te Aardenburg bijwoont betreurt dit applaudisseren altijd. Maar dit is dan ook een kerk.
Het viel me nu goed op hoe duidelijk de blazers in het orkest I te horen waren. De twee traverso's samen waren op een gegeven moment nog nooit zo helder vertoond.

Deel II
Als de pauze voorbij is, de altoos vriendelijke bezoekers hun plaats weder ingenomen hebben, komt zoals gewoonlijk een lange aanloop naar de juwelen van de aria's. De twee koren moeten zich nu volledig geven al is het maar in de passages waarin op luider toon gezongen moet worden.
Voor mij viel op dat in het koraal ("O Haupt", #63) na de komma zonder pauze gezongen werd. Het is ook een zin die voeger werd onderbroken met adem.Voor mij ontstaat altijd het opkomende verlangen naar het begin van het Am Abend (#74). Hier kan je gewoon niet omheen dat de schoonste klanken ooit worden gegeven, zang samen instrumentale solisten. En het gevoel dat het eind van het oratorium in zicht komt.
Het slotkoor werd gegeven zonder al te fel keelgeluid, het dient immers een klaaglied te zijn. Ook hier vergeet je adem te halen. De zaal is muisstil. Na de laatste toon met de beroemde voorhouding is het een helaas korte stilte. De Matthäus is gedeeltelijk religieus maar voornamelijk een geestelijke opera, zo ik Leo van Doeselaar (met excuus) hoorde zeggen. Een lange pauze zou dus een uiting van geloofsverdieping betekenen of beter een stille dankzegging voor het offer van Jezus Christus. Je moet in een puur protestantse kring zijn om dit mee te maken. Hier niet, hoogstens vijf seconden, i.t.t. Palmzondag wel tien, het applaus met toejuichingen vol "toeschreeuwen" was overweldigend, Ivor Bolton ging eenmaal de trap op en af, bleef verder uitvoering de diverse solisten oproepen. De bouquetten werden als geschenk vergeven. Onder het klappen moest ik ondeugenderwijs toch een paar foto's maken. Zo een langdurige dankzegging maak je niet veel mee, de dirigent was opgetogen, de vooraan gelopen solisten zag je nu eerst goed. En dan is het voorbij.