Pagina's

14 februari 2016

Ellie Bysterus Heemskerk spreekt voor het Wagnergenootschap te Amsterdam

Een waardige dame zou gaan spreken voor het Wagnergenootschap Amsterdam (nu: Nederland). Daar blijf je niet voor weg. Zij bezit een prachtig gelaat, op de oudere leeftijd, hetgeen je ex æquo kan zeggen van de sopraan Elisabeth Schwarzkopf. Schoonheid laat zich niet verloochenen.
Het is de 26e november 1976 aan de Herengracht 282 alwaar in het Centraal Brouwerij Kantoor (nu: Nederlandse Brouwers en ander adres) de bijeenkomsten maandelijks gehouden werden. De voorzitter Dr. Herman Hoelen begroet de spreekster mej. Ellie Bysterus Heemskerk (familienaam), voormalig 1e violiste en eerste vrouw in Het Concertgebouworkest en beminnaar van Willem Mengelberg.

Ellie in 1940
Merkwaardig dat ik van haar woorden niets onthouden heb die over Richard Wagner handelen. Dat komt omdat ik veelal op het rondschrijven van de aanstaande lezing zelve aantekeningen maakte, welke papieren uit die zeventiger ik niet meer bezit. En dat mijn papieren archief nauwelijks meer is op te slaan ander dan in een beschimmelde box mag ik U verzekeren.

Wel weet ik goed dat zij over niemand minder dan Anton Bruckner sprak van symfonieën als kathedralen. Met haar armen maakte zij een muzikale spitsboog. Deze kenschetsing is gemeengoed maar ik moet toch eens gelezen hebben dat de componist dit woord al bezigde. In zijn VIII kan je gewoon niet aan anders denken.
En ook dat tegen het einde van haar spreekbeurt ik fluisterend aan mijn buurman vroeg hoe oud zij eigenlijk wel is. De vrouw moet een vlijmscherp gehoor hebben gehad, must voor een musicus, en keek met de glimlachend strenge blik van een onderwijzer naar mij. Ik had mij mooi vergaloppeerd in haar gezelschap! Nu neemt ze mij niet kwalijk dat ik haar leeftijd stel op 85.

Na de pauze werd het doek opgesteld voor de vertoning van een film. Deze handelde niets minder dan over Mengelberg. Mocht men twijfelen aan 'n relatie met Wagner dan is men te verzekeren dat de grootste dirigent uit het Nederlandse muziekleven diens werken wel degelijk heeft gedirigeerd waarvan opnamen zijn te beluisteren:

Richard Wagner


De film handelt over het leven van de dirigent met nadruk op zijn laatste jaren. Ellie bezoekt met haar neefje de Chasa Mengelberg. Het gebruik van het  woord naïveteit herinner ik me nog goed. Hoe is het mogelijk voor zo een briljant man! 
Het is niet zo dat hij als zovele anderen bij de Nederlandse Kultuurkamer (NKK) is ingeschreven, zoals ook al de leden van het orkest en we weten ook dat zij met Joodse achtergrond moesten vertrekken. Maar hij werd lid van de Nederlandse Kultuurraad (NKR) waarin zo'n twintig vooraanstaande personen. Dit lijkt vrijwillig maar ze kunnen er op een paar na toch niet onderuit.
Protesteren helpt niet. Echt substantiële werking heeft deze raad niet gehad. Voor anderen geldt dat je soms met moeite kon weigeren lid van de NKK te worden of je werd (collectief) lid gemaakt. Dan zijn er nog geweest die hun  pasje terugstuurden maar dat geldt voor zeer weinigen. Geen lidmaatschap betekent dat je je vak of beroep meer kunt uitoefenen. Slechts enkelen konden zwart doorgaan, zoals een pianist, en wat avondjes op een discreet adres organiseren of een kunstenaar die privé aan vrienden kan verkopen. Anderen moesten dan maar zien rond te komen. Voor een dirigent van een toen al wereldvermaard orkest is elke weerstand uitgesloten.
Deze hachelijke materie is uitvoerig beschreven in het boek Kunstenaars van de Kultuurkamer door Dr. Claartje Wesselink (2014) met betrekking tot schilders en tekenaars. Over de NKR echter op p160 en p167. Maar voor alle andere beroepsgroepen is de geschiedenis niet anders.

De film werd vervaardigd in 1984 door Henk van Eegen, een neefje van Ellie, en getiteld:
Tatie - Een oudtante. 
Dit ter gelegenheid van het laatste bezoek van Ellie aan de villa van Mengelberg in Zwitserland. Deze documentaire werd al vertoond op de NOS. 
Bron: IMDb Henk van Eeghen (scroll naar Personal Details.)

Production year1984
Length 35 minutes
Production country Netherlands
Director Henk van Eeghen
Camera Dirk Teenstra
Set Geluid Arno Hagers
Editor Menno Boerema
 
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Tatie zal wederom vertoond worden op het Nederlands Film Festival, te houden te Utrecht van 21/9-2/10 2016.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Bron: 
 

10 februari 2016

Elgar's Enigma Variaties in het Concertgebouw



Was op zaterdag 30 januari 2016 een Spiegelzaalinleiding op de Enigma (1899) door Theodore van Houten, op mijn avondbezoek dinsdag 2 februari kwam het muziekwerk schaars ter sprake en werd de tijd wel gevuld met een brassuitvoering van Nimrod. Ik hoorde louter spreken over het thema in deel I en deel IX, terwijl we het toch over variaties hebben. Wat wist de spreekster dan meer?

Spiegelzaal met het sextet brassleden van het orkest

Van Houten ken ik maar al te goed, zelfs herinner ik me nog zijn 7 maart 1976 voor de radio uitgesproken idee inzake de oplossing van het raadsel, een programma i.s.m. Hans Hierck en Huber van Werkhoven. Kranten schreven ook hierover.




We zullen nog 32 jaar verder tot Pasen 23 maart 2008 moeten wachten tot Hans Westgeest met zijn nieuwe theorie verschijnt. Zowel van Houten als Westgeest zijn met name in het Engelse Elgar Society Journal (Westgeest: juli en nov. 2008) bekend.

De theorie Van Houten’s is kort gezegd dat boven de partituur Elgars aantekening but the theme never appears de oplossing inhoudt want ge kunt deze zin ook lezen dat het thema never zij!


Dr. Hans Westgeest graaft dieper in het leven van Elgar. Het zou handelen over de eerste vier noten in de Pathétique van Ludwig van Beethoven, Sonate in c mineur, opus 13, Adagio (2e deel), getransponeerd naar Es en in dubbele notenwaarden. De schrijver geeft een gründliche motivering in zijn boek van november 2007. Tevens bestrijdt hij beargumenteerderwijs de geloofwaardigheid van Van Houtens opvatting.

Leidschendam-Voorburg Corbulo Press 2007. Resumé


Al op de radio vernam ik dat de Australische dirigent Simone Young (1961) werd vervangen door de Schotse Rory Macdonald (1980) die al een goede reputatie bezit met o.a. Wagner’s Ring.

Het Nederlands Philharmonisch Orkest
De uitvoering is alsof je in een warme oven wordt gestoofd. Deze formidabel harmonische klanken doen je beenderen gonzen en je huid aaien. Hoe kon Elgar dit bereiken! Westgeest schrijft dat de muziekuitgever/vriend August Jaeger de meester heeft aangespoord met de sententie dat Beethoven in zijn diepste depressie de mooiste adagio’s met grandeur heeft geschreven, waarom ook niet Elgar die neerslachtig was? Met succes, het thema was geboren, Elgar speelde dit op de piano en zijn vrouw werd  enthousiast.
Die klanken, als een stroom die niet ophoudt, soms felle momenten, dan weer zoet. Je blijft vastgeketend op je stoel. 

Het Nederlands Philharmonisch Orkest met de blonde Olga Martinova, concertmeester

Het is merkwaardig dat ik op mijn goede zitplaats in de voorzaal toch meermalen de inzet van de strijkers niet synchroon hoor gaan met die van de koperblazers. Het ligt niet aan de afstand tot het podium maar aan de minuscule vertraging door de adem die het instrument moet doen klinken. Ook bij Bruckner’s 8e ontwaarde ik dit.

Een ontdekking voor mij is dat in de finale (XIV) het orgel meespeelt, zij het ad libitum, hetgeen ik nooit heb geweten. Het slotdeel wordt dan majestueus en brengt je in hoogste verrukking.

Dramatis personæ















 Auctor














Eerder artikel uit 2008:
Enigma Variations van Elgar  
26 november 2013 
Jos Heitmann
 AMSTERDAM