Het is de 26e november 1976 aan de Herengracht 282 alwaar in het Centraal Brouwerij Kantoor (nu: Nederlandse Brouwers en ander adres) de bijeenkomsten maandelijks gehouden werden. De voorzitter Dr. Herman Hoelen begroet de spreekster mej. Ellie Bysterus Heemskerk (familienaam), voormalig 1e violiste en eerste vrouw in Het Concertgebouworkest en beminnaar van Willem Mengelberg.
 |
| Ellie in 1940 |
Wel weet ik goed dat zij over niemand minder dan Anton Bruckner sprak van symfonieën als kathedralen. Met haar armen maakte zij een muzikale spitsboog. Deze kenschetsing is gemeengoed maar ik moet toch eens gelezen hebben dat de componist dit woord al bezigde. In zijn VIII kan je gewoon niet aan anders denken.
En ook dat tegen het einde van haar spreekbeurt ik fluisterend aan mijn buurman vroeg hoe oud zij eigenlijk wel is. De vrouw moet een vlijmscherp gehoor hebben gehad, must voor een musicus, en keek met de glimlachend strenge blik van een onderwijzer naar mij. Ik had mij mooi vergaloppeerd in haar gezelschap! Nu neemt ze mij niet kwalijk dat ik haar leeftijd stel op 85.
Na de pauze werd het doek opgesteld voor de vertoning van een film. Deze handelde niets minder dan over Mengelberg. Mocht men twijfelen aan 'n relatie met Wagner dan is men te verzekeren dat de grootste dirigent uit het Nederlandse muziekleven diens werken wel degelijk heeft gedirigeerd waarvan opnamen zijn te beluisteren:
Richard Wagner
De film handelt over het leven van de dirigent met nadruk op zijn laatste jaren. Ellie bezoekt met haar neefje de Chasa Mengelberg. Het gebruik van het woord naïveteit herinner ik me nog goed. Hoe is het mogelijk voor zo een briljant man!
Het is niet zo dat hij als zovele anderen bij de Nederlandse Kultuurkamer (NKK) is ingeschreven, zoals ook al de leden van het orkest en we weten ook dat zij met Joodse achtergrond moesten vertrekken. Maar hij werd lid van de Nederlandse Kultuurraad (NKR) waarin zo'n twintig vooraanstaande personen. Dit lijkt vrijwillig maar ze kunnen er op een paar na toch niet onderuit.
Protesteren helpt niet. Echt substantiële werking heeft deze raad niet gehad. Voor anderen geldt dat je soms met moeite kon weigeren lid van de NKK te worden of je werd (collectief) lid gemaakt. Dan zijn er nog geweest die hun pasje terugstuurden maar dat geldt voor zeer weinigen. Geen lidmaatschap betekent dat je je vak of beroep meer kunt uitoefenen. Slechts enkelen konden zwart doorgaan, zoals een pianist, en wat avondjes op een discreet adres organiseren of een kunstenaar die privé aan vrienden kan verkopen. Anderen moesten dan maar zien rond te komen. Voor een dirigent van een toen al wereldvermaard orkest is elke weerstand uitgesloten.
Het is niet zo dat hij als zovele anderen bij de Nederlandse Kultuurkamer (NKK) is ingeschreven, zoals ook al de leden van het orkest en we weten ook dat zij met Joodse achtergrond moesten vertrekken. Maar hij werd lid van de Nederlandse Kultuurraad (NKR) waarin zo'n twintig vooraanstaande personen. Dit lijkt vrijwillig maar ze kunnen er op een paar na toch niet onderuit.
Protesteren helpt niet. Echt substantiële werking heeft deze raad niet gehad. Voor anderen geldt dat je soms met moeite kon weigeren lid van de NKK te worden of je werd (collectief) lid gemaakt. Dan zijn er nog geweest die hun pasje terugstuurden maar dat geldt voor zeer weinigen. Geen lidmaatschap betekent dat je je vak of beroep meer kunt uitoefenen. Slechts enkelen konden zwart doorgaan, zoals een pianist, en wat avondjes op een discreet adres organiseren of een kunstenaar die privé aan vrienden kan verkopen. Anderen moesten dan maar zien rond te komen. Voor een dirigent van een toen al wereldvermaard orkest is elke weerstand uitgesloten.
Deze hachelijke materie is uitvoerig beschreven in het boek Kunstenaars van de Kultuurkamer door Dr. Claartje Wesselink (2014) met betrekking tot schilders en tekenaars. Over de NKR echter op p160 en p167. Maar voor alle andere beroepsgroepen is de geschiedenis niet anders.
De film werd vervaardigd in 1984 door Henk van Eegen, een neefje van Ellie, en getiteld:
Tatie - Een oudtante.
Dit ter gelegenheid van het laatste bezoek van Ellie aan de villa van Mengelberg in Zwitserland. Deze documentaire werd al vertoond op de NOS.
Bron: IMDb Henk van Eeghen (scroll naar Personal Details.)
Length 35 minutes
Production country Netherlands
Director Henk van Eeghen
Camera Dirk Teenstra
Set Geluid Arno Hagers
Editor Menno Boerema
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Tatie zal wederom vertoond worden op het Nederlands Film Festival, te houden te Utrecht van 21/9-2/10 2016.
Tatie zal wederom vertoond worden op het Nederlands Film Festival, te houden te Utrecht van 21/9-2/10 2016.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Bron:
